Di tích Căn cứ Hố Đá thuộc thôn 2, xã Đức Chánh, huyện Mộ Đức 

Khu căn cứ Hố Đá là nơi quân dân Đức Chánh, Mộ Đức xây dựng thành căn cứ địa để hoạt động cho các phong trào đấu tranh chống Mỹ Ngụy trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Hố Đá - tên một hố núi rộng, có địa hình hiểm trở, nằm trong dãy núi cao Hoài An. Mạch núi này nối liền với núi Nỗng Bằng, núi Văn Bân, núi Đồi Xanh bao bọc sau lưng xóm làng, chạy ra giáp bờ biển. Hố núi có diện tích hơn cây số vuông với chu vi rộng. So với các hố núi ở đồng bằng thì không có hố núi nào rộng lớn như hố núi Đá Đức Chánh. Nhưng đặc biệt hơn cả là trong hố núi Đá còn có nhiều hang sâu bằng đá ong do thiên nhiên tạo như hố gai, hố đá, lại được ăn thông, nối liền nhau, với nhiều ngõ ngách chằng chịt, được cây lâu năm bao phủ, tạo nên một địa thế rất hiểm trở, đảm bảo cho lực lượng du kích xã, một bộ phận bộ đội huyện cũng như các tổ chức cách mạng, đoàn thể đóng trú, làm căn cứ để hoạt động cho các phong trào đấu tranh chống Mỹ Ngụy. Ngoài địa thế hiểm trở, Hố Đá còn được nhiều núi non bao bọc ở ba phía đông, nam, bắc, ở phía tây là xóm làng, trước mặt là bàu Súng và đồng ruộng. Do đó, đứng trên đỉnh núi Hoài An, có thể quan sát một vùng rộng lớn, ra hướng nam, hướng Bắc hoặc lên hướng Tây - quốc lộ - 1A, có thể kiểm soát được sự đột nhập, đánh bất ngờ của địch vào căn cứ hố núi này.

Trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, từ năm 1965 đến tháng 3 năm 1975, được sự chở che, đùm bọc, tiếp tế của nhân dân, của các cơ sở cách mạng, sự chỉ đạo kịp thời của Tỉnh ủy, huyện ủy Mộ Đức và Đảng bộ xã Đức Chánh, lực lượng du kích thôn xã được nuôi giấu tại Hố Đá một cách an toàn, phát triển ngày một lớn mạnh. Trên cơ sở lực lượng du kích xã trụ bám tại Hố Đá làm nòng cốt, quân dân Đức Chánh đã triển khai thành các tiểu tổ đánh địch với nhiều hình thức có hiệu quả như phá ấp, diệt đồn, ban đêm bám ra đường phục kích đánh xê địch trên Quốc lộ 1A hoặc đánh phá đường giao thông, cầu cống, phục kích tiêu diệt bọn ác ôn, có lúc bắn tỉa, tiêu diệt nhiều sinh lực địch.

Ngày 19/4/1966, từ căn cứ Hố Đá, lực lượng du kích thôn 2, thôn 3 phối hợp với lực lượng vũ trang huyện đã đánh bại cuộc càn quét vào đồi An Phong của tiểu đoàn hỗn hợp Mỹ Ngụy (có 15 xe tăng M113 yểm trợ), diệt 35 tên, làm bị thương 27 tên, đánh cháy 2 xe tăng M113 và đánh hỏng 7 chiếc khác, thu 20 súng AR15, 2 trung liên cùng nhiều quân trang, quân dụng khác. Tiếp đó, ngày 20/6/1966, cũng từ căn cứ Hố Đá, lực lượng du kích Đức Chánh cùng với lực lượng vũ trang huyện và tiểu đoàn 48 của tỉnh đánh bại cuộc càn quét vào Đức Chánh của một tiểu đoàn Mỹ Ngụy, diệt một đại đội địch, bắn cháy 5 xe GMC.

Tháng 3/1967, lực lượng du kích do đồng chí Nguyễn Thành Tâm chỉ huy tập kích vào trụ sở hội đồng xã, diệt tên ác ôn Bích (ấp trưởng) và tên Cán (cảnh sát). Tháng 7/1967, lực lượng du kích tấn công vào hai tiểu đoàn cộng hòa ở núi Văn Bân, diệt 16 tên. Tiếp đó, lực lượng vũ trang xã Đức Chánh do đồng chí Thái Ngôn chỉ huy đã dùng mìn tự tạo, diệt và đánh hỏng nặng 5 chiếc xe tăng của địch trên trục đường quốc lộ đoạn Mõ Cày.

Cũng trong năm 1967, từ căn cứ Hố Đá, quân dân Đức Chánh đã triển khai phục kích đánh địch tại An Phong, bàu Rum lên quốc lộ IA, tiêu diệt 2 trung đội địa phương quân Ngụy, thu toàn bộ vũ khỉ và quân trang, quân dụng.

Tiếp đến những năm 1968 - 1969, Mỹ Ngụy tiến hành cày ủi, tàn phá xóm làng, tạo nên các vành đai trắng để tìm diệt tận gốc cơ sở cách mạng và quân chủ lực của ta trụ bám và giấu quân ở vùng đồng bằng Mộ Đức, xã Đức Chánh nói riêng, nhưng nhờ dựa vào căn cứ Hố Đá nên lực lượng du kích xã Đức Chánh được giữ vững và bảo tồn.

Năm 1972, cũng từ căn cứ Hố Đá, quân dân Đức Chánh đã phối hợp với bộ đội huyện Mộ Đức tấn công đánh thiệt hại một tiểu đoàn lính Ngụy, giải phóng Phước Lại. Từ năm 1972 đến năm 1975, lực lượng du kích xã Đức Chánh lớn mạnh không ngừng. Lực lượng này ban ngày tạm trú trong khu vực Hố Đá, ban đêm triển khai thành các tiểu tổ tập kích vào các chốt điểm đóng quân, tiêu hao nhiều sinh lực địch, đồng thời phối hợp với bộ đội huyện đánh nhổ các chốt điểm đồn bốt bao quanh vùng của địch; tiếp đến đón đánh Ngụy tháo chạy rã đám từ quận Mộ Đức ra chi khu Quảng Ngãi vào ngày 22/3/1975, tiến lên giải phóng Mộ Đức 23/3/1975.

Di tích Hố Đá phản ảnh ý chí kiên cường, bất khuất và sự sáng tạo tuyệt với của Đảng bộ và nhân dân Đức Chánh - Mộ Đức trong việc dựa vào địa hình thiên hiểm sẵp có ở địa phương để xây đựng căn cứ chiến đấu, bám đất, bám dân đánh địch trong suốt thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Là nơi đứng chân của bộ đội huyện, tỉnh, nơi tạm trú của các đồng chí lãnh đạo huyện, tỉnh về công tác tại địa phương để chỉ đạo phong trào, nơi tiếp tế vũ khí, đạn dược, thuốc men của cơ sở cách mạng cho cán bộ, lực lượng vũ trang của ta trong suốt thời kỳ chống Mỹ, cứu nước.

Ngoài giá trị lịch sử, cảnh quan xung quanh còn có giá trị tham quan, nghỉ ngơi giải trí, bởi vì Hố Đá cùng với các dãy núi cao nổi lên giữa vùng đồng bằng, trước mặt là Bàu Súng, sau lưng là biển, trong hố có nhiều hang đá thiên nhiên kỳ thú.

(Nguồn: Hồ sơ lí lịch khoa học di tích Căn cứ Núi Đá)

((Di tích di tích Căn cứ Núi Đá được xếp hạng di tích cấp tỉnh tại Quyết định số 3815 /QĐ-CT UBND tỉnh Quảng Ngãi ngày 31/12/2002)